Orda Napoleon Mateusz Tadeusz
Malarz, rysownik, pianista i kompozytor, działacz emigracyjny. Odznaczony Złotem Krzyżem Orderu Virtuti Militari za udział w powstaniu listopadowym. Urodzony 11 lutego 1807 r. w Worocewiczach, w guberni grodzieńskiej, niedaleko Pińska. Był synem marszałka powiatu kobryńskiego Michała Ordy (1770–1809) i Józefy z Butromowiczów Ordy (1770–1859). W 1843 r. ożenił się z Ireną Sophie Louise Bouglé (1824–1903), z którą miał syna Wiktora.
Uczęszczał do szkoły w Świsłoczy, w 1823 r. rozpoczął naukę na Uniwersytecie Wileńskim na Wydziale Filozoficzno-Matematycznym. Był członkiem tajnego stowarzyszenia „Zorzanie”, za działalność w którym został aresztowany. W 1831 r. brał udział w powstaniu listopadowym – służył w sztabie przybocznym Naczelnego Wodza jako strzelec konny 4. Pułku. 25 maja 1831 r. otrzymał Order Virtuti Militari. Był internowany przez Austriaków. W 1833 r. przez Austrię i Szwajcarię udał się na emigrację do Francji. Osiadł w Paryżu, gdzie rozpoczął studia artystyczne z rzeźby, malarstwa i muzyki. Jego nauczycielami byli m.in. Fryderyk Chopin (1810–1849) i Pierre Girard (1806–1872). Znał Adama Mickiewicza (1798–1855) i przyjaźnił się z Franciszkiem Lisztem (1811–1886). W 1838 r. w Paryżu ukazały się Album dzieł kompozytorów polskich i Gramatyka muzyki jego autorstwa. Komponował także polonezy i pieśni solowe. W 1839 r. został członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego. Podróżował m.in. do Szkocji, Portugalii i Algierii, gdzie malował pejzaże z wkomponowaną w nie architekturą. Jego pierwszy cykl rysunków powstał w latach 1840–1844. W 1847 r. otrzymał funkcję dyrektora muzycznego Opery Włoskiej w Paryżu. Brał udział w Wiośnie Ludów. 9 marca 1848 r. został wybrany do Komitetu Emigracji Polskiej. Zajmował się publicystyką, opracował także gramatykę języka polskiego po francusku. W 1856 r., po ogłoszeniu amnestii dla uczestników powstania listopadowego, powrócił do guberni grodzieńskiej, gdzie osiadł w Worocewiczach. W 1866 r. został aresztowany i osadzony w Kobryniu, a następnie w Grodnie. W wyniku procesu sądowego za udział w powstaniu listopadowym stracił majątek w Worocewiczach. Poświęcił się tworzeniu rysunków o treściach archeologiczno-architektonicznych, które miały dokumentować cenne zabytki architektoniczne dawnej Rzeczypospolitej, istotne dla świadomości i pamięci historycznej. Pracując u generała Adama Rzewuskiego (1801–1888) jako nauczyciel rozpoczął podróż, której celem było utrwalenie dziedzictwa narodowego. Podróżował po województwach: kijowskim, wołyńskim, rówieńskim, żytomierskim, lwowskim czy tarnopolskim. Odwiedził także Żmudź, Inflanty oraz Białoruś – tylko tam wykonał 200 szkiców. W latach 1873–1883 wydano jego Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom – pierwszy z 8 albumów artysty, które były zbiorem pejzaży z guberni grodzieńskiej, wileńskiej, mińskiej, kowieńskiej, wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej. Szósty tom poświęcono zabytkom Królestwa Galicji i ziem krakowskich. Seria przedstawiała miejsca historyczne m.in. z czasów wojen, ruiny zamków obronnych, rezydencje i kościoły, które były świadectwem dziedzictwa i historii I Rzeczypospolitej. Albumy dokumentowały historyczny kształt przestrzeni, przez co Orda starał się popularyzować ideę odrodzenia Rzeczypospolitej w dawnych granicach. W ten sposób realizował ideę patriotycznego czynu. U podstaw jego prac stała zawsze „Wielka Pamięć Historii”, dlatego też pejzaże architektoniczne były osadzone w kontekście historycznym1. Swoje ilustracje publikował także na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”. Zmarł 26 kwietnia 1883 r. w Warszawie, został pochowany w Janowie Poleskim.
Przypisy:
A. Fedoruk, Ukraina w oczach Napoleona Ordy, [w:] Napoleon Orda 1807–1883. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej poświęconej 200. rocznicy urodzin artysty, Brześć 2007; Tracewski W. W., Napoleon Orda – Mistrz pejzażu architektonicznego, [w:] Napoleon Orda 1807–1883. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej poświęconej 200. rocznicy urodzin artysty, Brześć 2007, s. 47-49.
Literatura:
Bielecki Robert, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 3: L–R, Warszawa 1998.
Fedoruk Aleksander, Ukraina w oczach Napoleona Ordy, [w:] Napoleon Orda 1807–1883. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej poświęconej 200. rocznicy urodzin artysty, Brześć 2007.
Kaczanowska Maria, Napoleon Orda twórca widoków architektonicznych. Zarys życia i twórczości, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1968, t. 12, s. 115–159. Komorowski Jarosław, Napoleon Orda: pielgrzym polski, „Spotkania z Zabytkami” 2007, 9 (247), s. 22–24.
Maniakowska-Jazownik Zofia, Lisai Yulia, Nieznane praktyki Napoleona. Rysunki Ordy w innym świetle, „Notes Konserwatorski” 2017, 19, s. 139–160.
Tracewski Władymir Wasiliewicz, Napoleon Orda – Mistrz pejzażu architektonicznego, [w:] Napoleon Orda 1807–1883. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej poświęconej 200. rocznicy urodzin artysty, Brześć 2007, s. 47–49. Rola Teodozy, Napoleon Orda i jego album, „Tygodnik Ilustrowany” 1875, seria II, t. 16, nr 405, s. 216.
źródło wykorzystanej fotografii: mbc.cyfrowemazowsze.pl
opracowała dr Anna Wilk-Zielińska